جزئیات
| نوع فعالیت | عنوان | نحوه انتشار | شماره | نوبت انتشار | سال نشر |
|---|---|---|---|---|---|
| منشورات | بروشور فواید بهداشت روزه (1) | چاپی |
| نوع نشریه | نهاد های همکار | محل نشر |
|---|---|---|
شرح :
فواید بهداشتی روزه
افزون بر اینکه روزه یکی از عبادات مهم است که در کتابهای فقهی تحت همین عنوان (عبادت) بحث میشود، در این قسمت نیز ابتدا تعریف روزه را ارائه خواهیم داد، آنگاه از فواید بهداشتی و درمانی آن بحث به میان خواهد آمد.
1. مفهوم روزه
روزه نیز یکی از عبادات مهم در اسلام است که عبارت است از خود داری از خوردنیها و آشامیدنیها در روز، چنانکه در تعریف آن از نظر فقهی گفتهاند: «الصوم: إمساک بالنهار عن المفطرات بالنیة»[i]؛ روزه خودداری از خوردن مفطرات در روز است، که همراه با نیت روزه داری باشد.
روزه نیز مانند عبادات دیگر از نظر احکام فقهی چهار نوع است واجب، حرام، مستحب و مکروه. واجب نیز یا مطلق است یا مسبب. مطلق، روزة ماه رمضان است که در هر حال بر انسان بالغ کامل العقل، سالم، مقیم یا کسی که به حکم مقیم باشد، واجب است و در زن در صورتی واجب است که از بیماری حیض و نفاس پاک باشد.[ii]
روزه در اسلام با شرایط بالا و شرایط دیگری که در کتابهای فقهی آمده در هر سال یک ماه برای شخص واجد شرایط، الزامی است و اگر عمداً بخورد کفاره دارد و روزه در برخی از روزها نیز حرام است مانند روزه روز عید فطر و عید قربان که در کتابهای فقهی مفصل به آن پرداختهاند.
2. اهمیت معنوی روزه
روزه یکی از بهترین عبادات است که انسان را به خدا نزدیک میکند و پاداش فراوان دارد تا آنجا که خداوند در حدیث قدسی فرمود: «الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی عَلَیهِ»[iii]؛ روزه برای من است و من خودم در برابر آن پاداش میدهم.
اینکه خداوند میفرماید پاداش روزه دار را من میدهم حکایتگر اهمیت روزه و روزه داری است، چنانکه در حدیث دیگری از امام باقر7 آمده است: «اسلام بر پنج چیز بنا شده و استوار است، نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. رسول خدا9 فرمود: روزه سپر است در برابر آتش»[iv].
در حدیثی از امام صادق7 روایت کردهاند که فرمود: «نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ»[v]؛ خواب روزه دار عبادت و نفس کشیدنش تسبیح است.
3. تأثیر روزه در صحت بدن از منظر احادیث
در احادیث اسلامی تنها به مسأله پاداش اخروی اکتفا نگردیده بلکه به به تأثیر روزه در سلامت جسمی و فوائد بهداشتی آن نیز اشاره گردیده است. چنانکه رسول خدا9 فرمود: «صُومُوا تَصِحُّوا»[vi]؛ روزه بگیرید تا تندرست باشید.
در حدیث دیگری از پیامبر9 نقل شده است که فرمود: «البطنة أصل الداء و الحمیة أصل الدواء»[vii]؛ ریشه و اصل دردها شکمبارگی است همانگونه که خودداری از خوردنیها ریشه درمانهاست.
امام صادق7 فرموده است: «برای قلب مؤمن چیزی زیانآورتر از پرخوری نیست زیرا پرخوری دو چیز را به ارث میگذارد، یکی سنگدلی و دیگری برانگیخته شدن شهوت. و گرسنگی خورش مؤمنان و غذای روح، قوت دل و سلامتی برای بدن است»[viii].
آلوسی در تفسیرش داستانی را از کتاب عجایب کرمانی آورده است که میگوید: طبیب نصرانی به علی بن حسین بن واقد گفت: در کتاب شما (قرآن) از دانش پزشکی چیزی نیامده است زیرا که علم دو تاست علم ابدان و علم ادیان. علی بن حسین بن واقد به او گفت: خداوند همه طب را در نصف آیه گرد آورده است، نصرانی گفت: آن آیه کدام است: علی بن حسین بن واقد جواب داد: آیه: ﴿کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا﴾[ix]؛ بخورید و بیاشامید و[لی] زیادهروی نکنید.
نصرانی گفت: پس پیامبر شما درباره طب چیزی نگفته است. علی بن حسین بن واقد گفت: تمام طب را پیامبر در سخن کوتاهی با الفاظ اندک جمع کرده است. نصرانی ادامه داد و پرسید آن سخن چیست؟ علی بن حسین بن واقد گفت: سخن رسول خدا9 که فرمود: «الْمَعِدَةُ بَیتُ الدَّاءِ وَ الْحِمْیةُ رأسُ کل دَوَاء وَ أعط کلَّ بدن ما عودته»؛ معده خانه هر درد و خودداری از غذا ریشه هر دواست و هر بدن را همان مقدار ببخش که عادت کرده است.
نصرانی گفت: بنابراین، کتاب (قرآن) و پیامبر شما برای جالینوس طب را باقی نگذاشته و همه چیز را گفته است.[x]
همانگونه که دانش عصر پیامبر دستور قرآن و پیامبر9 را بهعنوان مهمترین سخن علمی میپذیرد در عصر علم و اندیشه نیز چنین است، زیرا که قرآن کتاب خداست و پیامبر9 نیز جز سخن حق و وحی، چیزی از خود نگفته است زیرا که قرآن میفرماید: ﴿وَ مَا ینطِقُ عَنِ الهَوَی إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی یوحی﴾[xi]؛ و از سر هوس سخن نمیگوید. این سخن به جز وحیی نیست که وحی میشود.
4. تأثیر روزه در صحت بدن از نظر علمی
امروزه این سخنان گهربار پیامبر9 درباره روزه و تأثیر آن بر بهداشت و سلامت جسم و روان بسیار روشن شده است زیرا که علم تجربی این موارد را تصدیق میکند همانگونه که علم میگوید: روزه داری انسان را سبک، مقاوم و از کارهای دستگاه هاضمه میکاهد چنانکه یکی از بزرگان مینویسد: شکمبارگی، بیارادگی و خمودی میآورد رعایت اعتدال در خوردن، سلامتی، طول عمر و نورانیت دل میبخشد. خوردن بیش از حد، هم روح را سرگرم میکند تا غذای زاید، هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیشتری وادار میسازد و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا در میآورد، نوعاً انسانهای پرخور، عمر طولانی ندارند.[xii]
امروزه دانش پزشکی این جمله کوتاه پیامبر (صُومُوا تَصِحُّوا) را به تفصیل بیان میکند که در روزهداری چقدر مسأله سلامتی و بهداشتی در نظر بوده است، در روزنامه رسالت مقالهای تحت عنوان «روزهدرمانی» وجود دارد که قسمتهایی از آن را در ذیل نقل میکنیم: روزه از دوران باستان تاکنون بهعنوان روش درمانی به کار برده شده است و به معنای گرسنگی کشیدن و کمبود مواد غذایی نیست بلکه محدود کردن، رساندن مواد غذایی به بدن و قطع کامل تغذیه از بیرون و تغذیه از درون است. همچنین روزه در پیشامدهای روحی و روانی در جان ما تأثیر میگذارد و موجب تقویت نیروهای روحی در انسان میشود تا فرصت نوسازی و زنده شدن دوباره به آنها بدهد. اگر افسار تأثیرات اساسی را به دست روزه بدهیم با شگفتی درمییابیم که میتوانیم خودمان را به بدنمان بسپاریم و به آن اعتماد کنیم.
روزه نشان دهنده عزم راسخ انسانی متفکر و به معنای به کار انداختن نیروهای درمانگر بدن و ارزانی داشتن یک دوره استراحت به بدن است و باعث ترک عادات نامطلوب (مثل استعمال دخانیات، گوشت خواری یا گیاهخواری بیش از اندازه، مصرف فراوان ترشی و...) میشود. بدن جوانتر، لاغرتر و دارای ضرب آهنگی جدید میشود و از رسوبات قند ذخیره شده در خودش استفاده میکند و سریعاً با وضعیت جدید تطبیق مییابد. اندامهای گوارشی در این مدت بیکار شده در نتیجه میتوانند بعد از سالها کار بیش از حد بهبود پیدا کنند و نیروی خود را باز یابند. روزه عمل جراحی بدون چاقوست. چربیهای زاید بدن از بین میروند و وزن ما نیز به طور طبیعی کاهش مییابد و بدن به پاکسازی مواد زاید میپردازد. ابتدا بافتهای پیر و فرتوت را مورد حمله قرار میدهد و بعد سلولها و بافتها را احیا و کیفیت آنها را بهتر و جوانتر میکند که در این عمل اندامها بیشترین استفاده را میبرند. همچنین در روزهدرمانی یک سری مواد باقیمانده داروها و مواد سمی مقاوم که از استعمال سیگار و مواد دیگر در بدن ماندهاند و مواد مکمل غیرقابل جذب و غیر قابل جایگزین مانند مواد رنگی یا کنسروی، از بدن دفع میشوند. دکتر ریدلین بهعنوان کارشناس علوم تغذیه و سلامتی در جهان غرب از روزه بهعنوان عامل شفابخش یاد کرده است. در اینجا ما بهعنوان نمونه چند مورد از دستاوردهای این محقق علوم تغذیه را در مورد اثرات روزه بر بدن ذکر میکنیم.
[i]. حلی, یحیی بن سعید, الجامع للشرایع, تحقیق: جمعی از فضلا زیر نظر آیت الله سبحانی, مؤسسة علمی سیدالشهدا، قم، 1405 ق. چ. اول، ص153.
[ii]. همان.
[iii]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج4، ص63.
[iv]. «بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ أَشْیاءَ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایةِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ9 الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ» (همان، ص62).
[v]. همان، ص64.
[vi]. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، اول، ج7، ص502.
[vii]. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق. چ. اول، ج4، ص350.
[viii]. «لیس شیء اضرّ علی قلب المؤمن من کثرة الاکل، و هی مورثة لشیئین، قسوة القلب و هیجان الشّهوة، و الجوع ادام المؤمنین، و غذاء للرّوح، و طعام للقلب، و صحّة للبدن.» (گیلانی، عبد الرزاق، مصباح الشریعة، انتشارات پیام حق، تهران، 1377، اول، ص269).
[ix]. اعراف(7)، آیه31.
[x]. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج4، ص350. و مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج62، ص123.
[xi]. نجم(53)، آیه3 و 4.
[xii]. جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، مرکز نشر اسراء، قم، 1387، چ. سیزدهم، ص127.
شرح :
فواید بهداشتی روزه
افزون بر اینکه روزه یکی از عبادات مهم است که در کتابهای فقهی تحت همین عنوان (عبادت) بحث میشود، در این قسمت نیز ابتدا تعریف روزه را ارائه خواهیم داد، آنگاه از فواید بهداشتی و درمانی آن بحث به میان خواهد آمد.
1. مفهوم روزه
روزه نیز یکی از عبادات مهم در اسلام است که عبارت است از خود داری از خوردنیها و آشامیدنیها در روز، چنانکه در تعریف آن از نظر فقهی گفتهاند: «الصوم: إمساک بالنهار عن المفطرات بالنیة»[i]؛ روزه خودداری از خوردن مفطرات در روز است، که همراه با نیت روزه داری باشد.
روزه نیز مانند عبادات دیگر از نظر احکام فقهی چهار نوع است واجب، حرام، مستحب و مکروه. واجب نیز یا مطلق است یا مسبب. مطلق، روزة ماه رمضان است که در هر حال بر انسان بالغ کامل العقل، سالم، مقیم یا کسی که به حکم مقیم باشد، واجب است و در زن در صورتی واجب است که از بیماری حیض و نفاس پاک باشد.[ii]
روزه در اسلام با شرایط بالا و شرایط دیگری که در کتابهای فقهی آمده در هر سال یک ماه برای شخص واجد شرایط، الزامی است و اگر عمداً بخورد کفاره دارد و روزه در برخی از روزها نیز حرام است مانند روزه روز عید فطر و عید قربان که در کتابهای فقهی مفصل به آن پرداختهاند.
2. اهمیت معنوی روزه
روزه یکی از بهترین عبادات است که انسان را به خدا نزدیک میکند و پاداش فراوان دارد تا آنجا که خداوند در حدیث قدسی فرمود: «الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی عَلَیهِ»[iii]؛ روزه برای من است و من خودم در برابر آن پاداش میدهم.
اینکه خداوند میفرماید پاداش روزه دار را من میدهم حکایتگر اهمیت روزه و روزه داری است، چنانکه در حدیث دیگری از امام باقر7 آمده است: «اسلام بر پنج چیز بنا شده و استوار است، نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. رسول خدا9 فرمود: روزه سپر است در برابر آتش»[iv].
در حدیثی از امام صادق7 روایت کردهاند که فرمود: «نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ»[v]؛ خواب روزه دار عبادت و نفس کشیدنش تسبیح است.
3. تأثیر روزه در صحت بدن از منظر احادیث
در احادیث اسلامی تنها به مسأله پاداش اخروی اکتفا نگردیده بلکه به به تأثیر روزه در سلامت جسمی و فوائد بهداشتی آن نیز اشاره گردیده است. چنانکه رسول خدا9 فرمود: «صُومُوا تَصِحُّوا»[vi]؛ روزه بگیرید تا تندرست باشید.
در حدیث دیگری از پیامبر9 نقل شده است که فرمود: «البطنة أصل الداء و الحمیة أصل الدواء»[vii]؛ ریشه و اصل دردها شکمبارگی است همانگونه که خودداری از خوردنیها ریشه درمانهاست.
امام صادق7 فرموده است: «برای قلب مؤمن چیزی زیانآورتر از پرخوری نیست زیرا پرخوری دو چیز را به ارث میگذارد، یکی سنگدلی و دیگری برانگیخته شدن شهوت. و گرسنگی خورش مؤمنان و غذای روح، قوت دل و سلامتی برای بدن است»[viii].
آلوسی در تفسیرش داستانی را از کتاب عجایب کرمانی آورده است که میگوید: طبیب نصرانی به علی بن حسین بن واقد گفت: در کتاب شما (قرآن) از دانش پزشکی چیزی نیامده است زیرا که علم دو تاست علم ابدان و علم ادیان. علی بن حسین بن واقد به او گفت: خداوند همه طب را در نصف آیه گرد آورده است، نصرانی گفت: آن آیه کدام است: علی بن حسین بن واقد جواب داد: آیه: ﴿کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا﴾[ix]؛ بخورید و بیاشامید و[لی] زیادهروی نکنید.
نصرانی گفت: پس پیامبر شما درباره طب چیزی نگفته است. علی بن حسین بن واقد گفت: تمام طب را پیامبر در سخن کوتاهی با الفاظ اندک جمع کرده است. نصرانی ادامه داد و پرسید آن سخن چیست؟ علی بن حسین بن واقد گفت: سخن رسول خدا9 که فرمود: «الْمَعِدَةُ بَیتُ الدَّاءِ وَ الْحِمْیةُ رأسُ کل دَوَاء وَ أعط کلَّ بدن ما عودته»؛ معده خانه هر درد و خودداری از غذا ریشه هر دواست و هر بدن را همان مقدار ببخش که عادت کرده است.
نصرانی گفت: بنابراین، کتاب (قرآن) و پیامبر شما برای جالینوس طب را باقی نگذاشته و همه چیز را گفته است.[x]
همانگونه که دانش عصر پیامبر دستور قرآن و پیامبر9 را بهعنوان مهمترین سخن علمی میپذیرد در عصر علم و اندیشه نیز چنین است، زیرا که قرآن کتاب خداست و پیامبر9 نیز جز سخن حق و وحی، چیزی از خود نگفته است زیرا که قرآن میفرماید: ﴿وَ مَا ینطِقُ عَنِ الهَوَی إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی یوحی﴾[xi]؛ و از سر هوس سخن نمیگوید. این سخن به جز وحیی نیست که وحی میشود.
4. تأثیر روزه در صحت بدن از نظر علمی
امروزه این سخنان گهربار پیامبر9 درباره روزه و تأثیر آن بر بهداشت و سلامت جسم و روان بسیار روشن شده است زیرا که علم تجربی این موارد را تصدیق میکند همانگونه که علم میگوید: روزه داری انسان را سبک، مقاوم و از کارهای دستگاه هاضمه میکاهد چنانکه یکی از بزرگان مینویسد: شکمبارگی، بیارادگی و خمودی میآورد رعایت اعتدال در خوردن، سلامتی، طول عمر و نورانیت دل میبخشد. خوردن بیش از حد، هم روح را سرگرم میکند تا غذای زاید، هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیشتری وادار میسازد و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا در میآورد، نوعاً انسانهای پرخور، عمر طولانی ندارند.[xii]
امروزه دانش پزشکی این جمله کوتاه پیامبر (صُومُوا تَصِحُّوا) را به تفصیل بیان میکند که در روزهداری چقدر مسأله سلامتی و بهداشتی در نظر بوده است، در روزنامه رسالت مقالهای تحت عنوان «روزهدرمانی» وجود دارد که قسمتهایی از آن را در ذیل نقل میکنیم: روزه از دوران باستان تاکنون بهعنوان روش درمانی به کار برده شده است و به معنای گرسنگی کشیدن و کمبود مواد غذایی نیست بلکه محدود کردن، رساندن مواد غذایی به بدن و قطع کامل تغذیه از بیرون و تغذیه از درون است. همچنین روزه در پیشامدهای روحی و روانی در جان ما تأثیر میگذارد و موجب تقویت نیروهای روحی در انسان میشود تا فرصت نوسازی و زنده شدن دوباره به آنها بدهد. اگر افسار تأثیرات اساسی را به دست روزه بدهیم با شگفتی درمییابیم که میتوانیم خودمان را به بدنمان بسپاریم و به آن اعتماد کنیم.
روزه نشان دهنده عزم راسخ انسانی متفکر و به معنای به کار انداختن نیروهای درمانگر بدن و ارزانی داشتن یک دوره استراحت به بدن است و باعث ترک عادات نامطلوب (مثل استعمال دخانیات، گوشت خواری یا گیاهخواری بیش از اندازه، مصرف فراوان ترشی و...) میشود. بدن جوانتر، لاغرتر و دارای ضرب آهنگی جدید میشود و از رسوبات قند ذخیره شده در خودش استفاده میکند و سریعاً با وضعیت جدید تطبیق مییابد. اندامهای گوارشی در این مدت بیکار شده در نتیجه میتوانند بعد از سالها کار بیش از حد بهبود پیدا کنند و نیروی خود را باز یابند. روزه عمل جراحی بدون چاقوست. چربیهای زاید بدن از بین میروند و وزن ما نیز به طور طبیعی کاهش مییابد و بدن به پاکسازی مواد زاید میپردازد. ابتدا بافتهای پیر و فرتوت را مورد حمله قرار میدهد و بعد سلولها و بافتها را احیا و کیفیت آنها را بهتر و جوانتر میکند که در این عمل اندامها بیشترین استفاده را میبرند. همچنین در روزهدرمانی یک سری مواد باقیمانده داروها و مواد سمی مقاوم که از استعمال سیگار و مواد دیگر در بدن ماندهاند و مواد مکمل غیرقابل جذب و غیر قابل جایگزین مانند مواد رنگی یا کنسروی، از بدن دفع میشوند. دکتر ریدلین بهعنوان کارشناس علوم تغذیه و سلامتی در جهان غرب از روزه بهعنوان عامل شفابخش یاد کرده است. در اینجا ما بهعنوان نمونه چند مورد از دستاوردهای این محقق علوم تغذیه را در مورد اثرات روزه بر بدن ذکر میکنیم.
[i]. حلی, یحیی بن سعید, الجامع للشرایع, تحقیق: جمعی از فضلا زیر نظر آیت الله سبحانی, مؤسسة علمی سیدالشهدا، قم، 1405 ق. چ. اول، ص153.
[ii]. همان.
[iii]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج4، ص63.
[iv]. «بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ أَشْیاءَ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایةِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ9 الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ» (همان، ص62).
[v]. همان، ص64.
[vi]. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، اول، ج7، ص502.
[vii]. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق. چ. اول، ج4، ص350.
[viii]. «لیس شیء اضرّ علی قلب المؤمن من کثرة الاکل، و هی مورثة لشیئین، قسوة القلب و هیجان الشّهوة، و الجوع ادام المؤمنین، و غذاء للرّوح، و طعام للقلب، و صحّة للبدن.» (گیلانی، عبد الرزاق، مصباح الشریعة، انتشارات پیام حق، تهران، 1377، اول، ص269).
[ix]. اعراف(7)، آیه31.
[x]. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج4، ص350. و مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج62، ص123.
[xi]. نجم(53)، آیه3 و 4.
[xii]. جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، مرکز نشر اسراء، قم، 1387، چ. سیزدهم، ص127.
.jpg)
.jpg)