همزمان با ایام حضور حجاج در سرزمین وحی و ایام فریضه حج نشست علمی «تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج» از جانب دانشکده فقه و حقوق دانشگاه بین‌المللی المصطفی (ص) افغانستان و با همکاری معاونت پژوهش دانشگاه در تاریخ 1403/3/20 با حضور شرکت کنندگان در جلسه به صورت حضوری و افرادی که به صورت آنلاین و برخط برنامه را دنبال می کردند در سالن دفاعیه دانشگاه برگزار گردید. در این نشست علمی آقایان سید جمال‌الدین موسوی، سید عزیزالله موسوی و سردار اخلاقی زاده دبیر و کارشناسان نشست بودند که برنامه با تلاوت آیاتی از قرآن کریم توسط قاری مجلس آقای زکریا فصیحی آغاز گردید. در ادامه آقای سید جمال الدین موسوی دبیر علمی برنامه با اذعان نسبت به این مسئله که عنوان نشست «تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج» می‌باشد ابتدا به ساکن شاید این گونه برداشت ‌شود که مراد از تعهد صرفا توجه به مقوله‌های چون: امنیت و سلامت، آماده سازی تسهیلات و خدمات برای حجاج، مدیریت ترافیک و ترانسپورت حجاج، پذیرایی از حجاج، مدیریت بحران و آمادگی نسبت به حوادث طبیعی و انسانی غیر مترقبه و... باشد. در حالی که تعهدات می‌تواند فراتر از این مقوله شامل بخش‌های چون تعهدات حقوقی، تعهدات سیاسی، تعهدات دینی و مذهبی و تعهدات اخلاقی و... باشد. در این نشست تلاش می‌شود بیشتر با رویکرد فقهی و حقوقی به تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج پرداخته شود. در ادامه آقای سردار اخلاقی زاده کارشناس نشست به ارائه سخنانش پرداخت و درباره تعهدات دولت عربستان نسبت به حجاج نکاتی را برای حاضران بیان نمود. به گفته وی حقوق بین الملل برای کشورهای که میزبان اتباع خارجی در قلمرو آن کشور است وظایفی را مشخص کرده است. از منظر آموزه های حقوق بین‌الملل دولت عربستان در قبال حجاج تعهدی دارند و یا ندارند ؟

در میان اندیشمندان حقوق بین الملل اختلاف نظر است. به طور کلی دو دیدگاه مطرح شده و عده از عالمان حقوق عمدتا حقوق خصوصی بر این باورند که کشور خارجی نسبت به اتباع خارجی تعهدی ندارند مگر اینکه تعهدی فی مابین صورت گرفته باشد. اما دیدگاه دیگری که در این باب مطرح است و بیشتر از جانب حقوق دانان حقوق بین الملل مطرح شده این است که وجود تعهد شرط نیست بلکه مقررات عرفی در این باب وجود دارد که دولت میزبان را نسبت به تعهدات و تکالیف در قبال اتباع خارجی بدون در نظر داشت ملیت و نژاد و مذهب ایشان حقوق ایشان را رعایت نماید. حق حیات و حق آزادی از جمله مصادیق این حقوق است. وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا در زمینه تعهدات دولت عربستان در قبال حج گذاران کدام معاهده بین المللی عام و چند جانبه وجود دارد یا خیر؟ به این نکته اشاره نمودند که تا کنون معاهده چند جانبه و بین‌المللی تا کنون تدوین نشده است فقط از جانب دولت‌ها به صورت فیما بین دولت مبدأ و دولت عربستان معاهداتی انجام شده است. برای نمونه بین ایران و عربستان و افغانستان برخی معاهدات و برخی پیمان‌های امضا شده است که بیشتر به مدیریت فرهنگی و اداری حجاج پرداخته شده است. با این وجود قواعد و اسناد عام بین‌المللی در قبال تعهدات دولت ها در قبال حضور اتباع خارجی در آن کشورها می‌تواند جنبه بین‌المللی داشته باشد.

در ادامه برنامه آقای سید عزیزالله موسوی کارشناس دیگر نشست علمی سخنان شان را ارائه نمودند. ایشان درباره اینکه منابع تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج کدامند؟ به این نکته اشاره نمودند که در قانون اساسی عربستان اصل اول قرآن کریم و سنت نبوی (ص) است و قرآن و سنت و قانون اساسی عربستان منابع دولت عربستان در زمینه تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج است. همچنین منابع و مکتوباتی در این باب از جانب بنیان گزاران دولت عربستان تدوین و به کشورهای اسلامی ارسال شده است. فتاوا و بیانات فقهای کمیته امر به معروف و نهی از منکر از دیگر منابع در باب تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج است. 

از منظر آموزه های اسلامی هرجایی تکلیفی وجود داشته باشد حتما آنجا حقی در نظر گرفته شده است. و این تکلیف قطعا متوجه دولت عربستان است. ایشان در ادامه در پاسخ به این پرسش که مبانی و دلایل فقهی و حقوقی تعهدات و تکالیف دولت عربستان در قبال حجاج کدامند؟ نکاتی را بیان نمودند. به گفته وی با استناد به برخی آیات قرآن کریم خانه خدا در مکه محل گرد آمدن و محل امن برای حضور مسلمانان است و بر اساس این آیه دولت عربستان باید بسترهای حضور حجاج و امنیت آنجا را فراهم کند. عربستان باید هیچ تفاوتی میان حجاج کشور خودش و دیگر کشورها بگذارد. بر اساس برخی اسناد تدوین شده در عربستان حجاج تا زمانی که در حال ادای مراسم حج هستند به عنوان تابع کشور اسلامی عربستان هستند و خارجی تلقی نمی شوند. 

این نشست علمی همزمان به صورت ان لاین نیز پخش شد.